5 inzichten in de Energieagenda: het perspectief van de gebouwde omgeving

Begin deze maand presenteerde minister Kamp de Energieagenda[1], een beleidsdocument dat de lange termijn kaders neer moet zetten voor de energietransitie. Squarewise heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan het versnellen van de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Welk effect heeft de Energieagenda hierop? Hier mijn reflectie op de agenda aan de hand van 5 quotes:

1. “Gebouwen worden [in 2050] voornamelijk verwarmd door aardwarmte en elektriciteit”

Aardgas wordt in 2050 niet meer ingezet voor het verwarmen van onze huizen. Goed nieuws; ook al was deze uitspraak al bekend, het is nu ook echt formeel vastgelegd. Echter is in de Energieagenda nog niet te lezen hoe dat gerealiseerd gaat worden. Ook worden er geen tussentijdse ambities voor de kortere termijn (2030 of 2040) genoemd. Zo ontbreekt het gevoel van urgentie.

Wel is te lezen dat de aansluitplicht voor gas zal worden vervangen door “een breder aansluit­recht op energie-infrastructuur voor verwarming”. Aansluitrecht klinkt al veel beter dan aansluitplicht[2] maar wat dit precies betekent is nog niet bekend. In mijn ogen zou het een overkoepelend recht moeten zijn dat verschillende vormen van warmte faciliteert. Dat kunnen warmtenetten zijn maar ook all-electric oplossingen zoals NulopdeMeter.

2. “Er worden in beginsel geen nieuwe gasnetten meer aangelegd in nieuwbouwwijken”

Als wij Nederland in 2050 aardgasvrij willen is het, eerlijk gezegd, niet verantwoord om nu nog aardgasnetten in de grond te leggen (en helemaal niet voor nieuwbouw waar er genoeg andere mogelijkheden zijn [3]). Met afschrijvingstermijnen van rond de 40 jaar (dan zijn we dus in 2056!) moet er wel een hele goede argumentatie zijn om nu nog nieuwe gasleidingen in de grond te leggen. Ondanks de woorden ‘in beginsel’ in deze quote, is dit een stap in de juiste richting en verdient het een voorzichtig ‘hoera!’. De aardgasvrije ambitie moet echter nog bewezen worden: aanpassing van de Gaswet en afschaffing van de aansluitplicht[2] is nodig voordat dit op grote schaal kan gebeuren. Om hoge maatschappelijke kosten te voorkomen is het van belang duidelijke richtlijnen te hebben; ook voor bestaande wijken!

3. “De eerste pijler voor CO2-reductie in de gebouwde omgeving is energiebesparing”

Energiebesparing is cruciaal; alleen zo kan een 100% duurzame gebouwde omgeving gerealiseerd worden. Concreet wil het kabinet verplichtende maatregelen voor de energieprestatie voor woningcorporaties en kantoren. Omdat de ambitie (gemiddeld label B in 2020) in de huursector waarschijnlijk niet gehaald wordt, zal deze worden versterkt met een eis op “uitfasering van huurwoningen met niet-groene labels (slechter dan label C)”. Afhankelijk van hoe dit vormgegeven wordt, kan het de nodige versnelling op gang krijgen. Het risico bestaat wel dat woningcorporaties nu hun woningen naar label c of b renoveren om vervolgens, met een verhoging van de eisen, weer grootschalig onderhoud te moeten doen.

4. “We geven gemeenten de verantwoordelijkheid en de noodzakelijke bevoegdheden om op lokaal niveau, in samenwerking met de netbeheerder, te besluiten over de lokale energievoorziening.”

Gemeenten zullen meer bevoegdheid krijgen om over de lokale energievoorziening te beslissen (wat ook in lijn is met de ontwikkelingen in de nieuwe Omgevingswet[4]).  Dit geeft gemeenten met ambitieuzere ambities de kans om vóór de deadline van 2050 een energieneutrale gebouwde omgeving te realiseren.

De belangrijke rol van netbeheerders wordt in dit stuk expliciet benoemd, iets wat onder meer Stedin al langere tijd benadrukt. Tijdens onze Squaretable benadrukte Gerja Koldenhof van Stedin keer op keer het belang van gemeentelijke samenwerking met netbeheerders (en andere stakeholders) om slimme keuzes te maken en maatschappelijke kosten te voorkomen. Om de gesprekken met gemeenten te faciliteren heeft Stedin als eerste netbeheerder in Nederland data online gezet over de vervangingsopgave van hun gasleidingen.

5. “Bewustwording van de noodzaak en de benodigde verandering van gedrag is een grote maatschappelijke opgave”

De energietransitie is een grote opgave en zal een grote impact hebben op onze samenleving. De Energieagenda bevestigt het belang om hierover te communiceren; over het waarom, maar ook over hoe we nu verder kunnen gaan. Het Rijk geeft aan hier zelf een grote verantwoordelijkheid in te hebben, samen met decentrale overheden en maatschappelijke organisaties. Ik ben benieuwd hoe zit dit aan gaan pakken want, zoals het nu is, zitten de meeste mensen niet op een transitie te wachten. Gelukkig zijn er al genoeg partijen die dit proberen te veranderen, iets waar wij bij Squarewise ook een steentje aan bij willen dragen (lees hier meer over in mijn eerdere blog).

Conclusie

De Energieagenda zet de eerste stappen in de juiste richting.  Helaas had ik op ambitieuzere plannen gehoopt voor de gebouwde omgeving. Ik stem in met wat Ike Teulings van Milieudefensie in de Volkskrant zegt: “Toen in Groningen de gasbel werd ontdekt hadden alle huizen in Nederland binnen tien jaar een gasaansluiting… Waarom zouden we er nu meer dan dertig jaar over doen, terwijl Groningen en het klimaat schreeuwen om meer tempo?”. Hopelijk hebben we na de verkiezingen in maart 2017 een kabinet dat het tempo opschroeft. Hier alvast een tip voor het nieuwe kabinet: goed om met deze Energieagenda een stip op de horizon te hebben, maar hogere ambities, ook voor de korte termijn, en duidelijkere kaders zijn hard nodig. Anders blijft het beleid bij een abstract plan zonder de urgentie die steeds meer nodig is om de afspraken uit het klimaatakkoord van Parijs te halen.

Dit stuk is geschreven door Saskia Tegnell.

[1] In 2013 is met 47 partijen het Energieakkoord gesloten. Deze afspraken lopen tot 2023. De Energieagenda van de Rijksoverheid beschrijft het einddoel in 2050 en de route daarnaartoe.
[2] Volgens de gaswet heeft iedere burger recht op een aansluiting op het aardgasnet.
[3] Groen gas en synthetisch gas zijn ook oplossingsmogelijkheden maar zullen op zich zelf aardgas niet volledig kunnen vervangen. Daarom is het onlogisch om op onze gasnetverslaving voort te bouwen, zeker als het er andere mogelijkheden zijn (zie ook de analyse van CE Delft).
[4] Voor meer informatie over de nieuwe omgevingswet en de rol van Squarewise, neem contact op met Merel Philippart.

Transitienetwerken zijn belangrijk voor een versnelling in de transitie naar een duurzame samenleving. In 2016 organiseerden wij een Squaretable hierover: lees en bekijk de terugblik.

Meer publicaties van ons lezen? Kijk hier.