Tip 1

Start nu en heb geduld!

Een wijk aardgasvrij maken, duurt jaren en gaat in fases. In de eerste fase wil je wijkbewoners bewust maken van de aanstaande transitie en staat het stimuleren van koplopers centraal, zodat er een ‘coalition of the willing’ ontstaat. In de tweede fase wil je volgers in staat stellen de oplossingen te testen, voordat in de derde fase de massa over kan gaan naar gasvrij. Laat je in het begin niet verlammen door wat er gebeurt ‘als iedereen…’, maar richt je aandacht op de fase waar je nu in zit. Het duurt een aantal jaren voordat de massa in beweging komt, dus begin nu met communiceren, anders begint in uw gemeente de transitie pas jaren later dan elders.

Tip 2

Overlap in agenda’s zorgt voor tempo

Als je in een wijk aan de slag gaat, leg investeringsagenda’s over elkaar van op ieder geval de volgende onderwerpen en partijen:

• Gemeentelijke plannen op het gebied van openbare ruimte (zoals riolering) en mobiliteit (zoals laadpalen)
• Plannen van de netbeheerder t.a.v. gasnetvervanging en elektriciteitsnetverzwaring
• Woningcorporaties die groot onderhoud en zeer energiezuinige renovaties gepland hebben staan

Waar zij allen aan de gang gaan, ontstaat beweging en moet de grond toch al open; combineer werkzaamheden om overlast te beperkten. Denk daarvoor ook aan het waterbedrijf en bijvoorbeeld glasvezelexploitanten.

Tip 3

Spreek de bewoner aan met wat leeft

De voordelen van aardgasvrij wonen zijn voor bewoners niet voor de hand liggend. En vooral een positief verhaal brengt mensen in beweging. Zorg daarom voor een verhaal dat andere waarden aan spreekt, iets dat belangrijk is voor bewoners:

• Zoek naar een koppeling met andere vraagstukken die in de wijk spelen. Zoals de behoefte aan een wijkgevoel (veiligheid), langer thuis kunnen wonen of het er weer mooi uit laten zien van de wijk.
• Verkoop geen aardgasvrije woning, maar een gezonde en comfortabele woning. Veel woningen in Nederland zijn in slechte staat; renoveren naar aardgasvrij laat de woning, mits goed uitgevoerd, stijgen in waarde én comfort.

Tip 4

Roep landelijke overheid op

Benut uw invloed op de landelijke overheid om minimaal het volgende te regelen:

• Er moet stabiel, ambitieus beleid op het gebied van energie en klimaat komen, met daarin duidelijke keuzes. Laten we in het nieuwe Energieakkoord niet inzetten op het laten bloeien van duizend bloemen, maar kiezen voor een concreet toekomstbeeld en daar de regels geschikt voor maken.
• Gemeenten moeten de mogelijkheid krijgen een termijn te communiceren waarop bestaande woonwijken aardgasvrij zullen zijn, zodat bewoners hun aankoopbeslissingen (Hr-ketel vervanging, aanschaf nieuw fornuis) daarop kunnen aanpassen.
• Er moeten fiscale maatregelen komen, zoals een uitbreiding van de nationale hypotheekgarantie of een gebouwgebonden financiering, zodat mensen het daadwerkelijk kunnen betalen én financieren.

Tip 5

Laat het los, waar het gaat!

Besteed niet te veel energie en middelen aan stuurgroepen, regiegroepen en coördinatieorganen. Deze beweging moet grotendeels van onderop ontstaan. Geef dus ruimte. Energietransitieplannen geven een goed houvast om de meest logische plekken te vinden waar je kan beginnen, maar overweeg af te wijken van dat plan, als er in een andere wijk energie ontstaat. Zorg daarvoor dat bewoners weten dat je als gemeente open staat voor hun initiatieven.

Zorg dat bewoners in VVE’s of huurwoningen zelf aan het roer van het proces van de renovatie van hun pand of woonblok staan en dat ze zelf aan de lat staan om keuzes te maken, dan is de kans veel groter dat ze meedoen met de verbouwing.

Tip 6

Bottom up is niet achterover hangen

Juist loslaten, vraagt dat je als gemeente op de juiste manier helpt het proces aan te jagen. Kijk twee stappen vooruit en probeer de omgeving zo te organiseren dat bewoners uit zichzelf stappen kunnen zetten. Zo zorgt het zien van verbouwde (of nieuwe) Nul-op-de-Meter woningen voor enthousiasme om ‘dat ook te willen’, maar overgaan te actie gebeurt dan niet vanzelf. Als gemeente kun je helpen versnellen door geïnteresseerde woningeigenaren actief in contact te brengen met koplopers, zodat niet iedereen alles zelf moet uitvinden. Ook kun je met opleidingsinstituten en lokale ondernemers voorbereiden op anders opgeleid personeel dat in de toekomst in grote mate nodig gaat zijn. En uiteraard, leer van de fouten en mooie voorbeelden op andere plekken.

Tip 7

Lok disruptieve krachten uit met open uitvraag

Als de markt nog niet het juiste aanbod heeft, kun je met een uitdagende uitvraag die markt helpen ontstaan. Laat ondernemers meedenken met jouw opgave en creëer een nieuwe werkelijkheid door als ‘launching customer’ op te treden. Stel je ambities helder, maar laat de oplossing volledig vrij, dan komen er ondernemers op je af met jouw behoefte een nieuw product in de markt kunnen zetten.

Semi-publieke partijen met veel kapitaal zouden in deze fase een disruptieve rol kunnen spelen, als ze meer bevoegdheden zouden krijgen. Zeker als zij niet hun eigen projecten en spin-offs lanceren, maar lokale ondernemers zoeken die zij in het zadel helpen. En wellicht is de tijd eindelijk rijp om pensioenfondsen de rol te laten spelen die ze in potentie al een tijd hebben om de transitie op gang te brengen.

Tip 8

Geef kansen aan koploperbedrijven

• Je kunt niet van je bewoners verlangen dat zij investeren in het aardgasvrij maken van hun bestaande woning als de gemeente nog nieuwbouwwoningen op gas realiseert. Zolang de wettelijke mogelijkheden achterblijven, is het zaak te werken met koploperbedrijven die intrinsiek gemotiveerd zijn om nieuwbouwwoningen aardgasvrij te realiseren. Uiteraard is het van belang om in het beleid te verankeren dat nieuwbouw niet meer op het aardgasnetwerk wordt aangesloten.
• Combineer je belang met duurzame bedrijven die voor hun eigen product de wijken in willen. In Woerden werkt de gemeente samen met Woningwaard om wijkbewoners te voorzien van stap-voor-stap oplossingen naar aardgasvrij.

Tip 9

Maak geld beschikbaar

Hoe je het ook wendt of keert, de energietransitie gaat veel geld kosten, daar moeten we niet blind voor zijn. Tegelijkertijd levert het ook veel op. Denk daarbij aan meer banen, een betere gezondheid en mooiere wijken. De gemeente kan op verschillende manieren een rol spelen bij de financiering voor particuliere bewoners:

• Door de eerste bewoners te helpen om het risico van de investering te verkleinen. Dat gebeurt bijvoorbeeld al in Eemnes: daar komt een lokaal fonds waarbij de gemeente het risico op wanbetaling neemt.
• Door leaseconstructies mogelijk te maken voor de particulier, zoals met het Deventer Woningabonnement.
• Door burgerinitiatieven te stimuleren. In Emmen is €15.000,- beschikbaar gesteld aan de bewonersorganisatie voor marketing en organisatie.
• Door te denken in collectieve business cases, bijvoorbeeld bij gespikkeld bezit. Verschillende partijen hebben er belang bij om de koopwoning mee te laten doen in de renovatie. Modulaire oplossingen kunnen helpen, maar door de bespaarde meerkosten bij te dragen aan het budget van de particuliere eigenaar, kan deze wellicht net over de streep geholpen worden.

Maak onderscheid tussen niet-kunners, niet-willers en niet-weters. Sommige mensen kunnen het wel betalen, maar weten dat niet. Niet iedereen heeft hetzelfde tempo. Laat daarom ook ruimte voor mensen die niet direct meedoen, maar pas later willen of kunnen aanhaken.

Tip 10

Wees radicaal transparant naar bewoners!

In deze tijd van razendsnelle informatiedeling, is radicale transparantie het enige dat werkt. Doe niet alsof je ruimte geeft, om vervolgens bewoners als makke schapen in een richting te willen duwen. Deel inzichten vroegtijdig en nodig bewoners uit mee te denken. Juist aangeven dat nog niet alles duidelijk is, lokt koplopers uit die met je mee gaan werken. Overigens is keuzevrijheid is een middel tot een doel: veel bewoners zitten niet te wachten om de infrastructuur in de wijk zelf te ontwerpen. Zij willen echter wel het idee hebben dat er een gedegen afweging is gemaakt door partijen die zij vertrouwen. Wees transparant over de stappen die je zet en sta open voor meedenkers vanuit de wijk. Deel je inzichten!