Squarewise helpt bij vier aanvragen Proeftuinen Aardgasvrije Wijken

Wijkgericht werken is een effectieve manier om systematisch, integraal maar ook lokaal aan de slag te gaan met deze opgave. Daarom heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken geld vrijgemaakt om de eerste wijken te stimuleren en de schaal te creëren die nodig is voor prijsverlaging. Door de regeling ‘Proeftuinen aardgasvrije wijken’ is er dit jaar €85 miljoen beschikbaar gesteld voor de eerste 20 wijken.

Squarewise heeft de afgelopen jaren met vele gemeenten samen gewerkt op dit thema, onder andere op het gedachtegoed van ‘LEV’ (Local Energy Venture). In vier icoonprojecten waren we al bezig diverse oplossingsrichtingen te ontwikkelen. De proeftuinenregeling geeft ons de kans die oplossingsrichtingen versneld uit te werken. Samen met vier verschillende gemeentes hebben we aanvragen voor Proeftuinen Aardgasvrije Wijken ingediend. In Schiedam, Goeree-Overflakkee, Emmen en Woerden zijn de aanvragen elk op hun eigen manier iconisch. We lichten vast een tipje van de sluier op…

Schiedam

In Schiedam is de wijk Groenoord aangewezen om als eerste van het aardgas af te stappen; 2030 is de doelstelling. Het gelukkige toeval wil dat de Leiding over Noord van Eneco langs de wijk loopt. Een aftakking daarop levert voor de 4500 woningen in de wijk het laagste kostenplaatje op. En dat is belangrijk, want de meeste mensen in deze wijk hebben weinig te besteden.

Corporatie Woonplus is voor de verduurzaming van haar eigen bezit ook tot deze conclusie gekomen. Zij neemt echter een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid door haar massa in te zetten voor een goede prijs voor iedereen. Uitgangspunten bij de uitvraag is ‘wat als we een prijs onderhandelen voor 100% van de woningen?’ en ‘hoe laag kan die dan zijn, gegeven dat wij met al onze woningen en vastgoed meedoen?’. Overigens heeft de gemeente zich bij de laatste ambitie direct aangesloten.

De bewoners zijn in Schiedam zeer actief. Er is een Wijk Energiek Groep die mee denkt en doet in projecten richting de wijkbewoners. Energiek Schiedam, tevens onderdeel van de WEG, neemt het voortouw in een all-electric pilot. Via het gemeentelijke Servicepunt Woningverbetering worden koplopende bewoners van advies voorzien. Er is zelfs een speciale kopgroep van VvE’s die nu al bezig willen met het verduurzamen van hun woning.

Goeree-Overflakkee

In Stad aan ’t Haringvliet in de gemeente Goeree-Overflakkee zijn de speerpunten van het project en dus de aanvraag: goede samenwerking, bewonersbetrokkenheid en de kans voor unieke technische innovatie.

De gemeente Goeree-Overflakkee gaat een van de eerste energieneutrale gemeenten van Nederland worden; er wordt op grote schaal windenergie ontwikkeld en er wordt daarom ook gekeken naar productie van groene waterstof. Er zijn actieve dorpsraden in de woonkernen en de gasleidingen zijn voor een groot deel gloednieuw. Hieruit is het idee voor een unieke proeftuin ontstaan. In Stad aan ’t Haringvliet werken lokale en regionale partijen samen en wordt er nu gekeken naar het inzetten voor een waterstofwindmolen. Met de combinatie van groene waterstof en energiebesparing op natuurlijke momenten kan het dorp volledig verduurzaamd worden. Daarbij kan het huidige gasnet in gebruik blijven.

Het project is een samenwerking van onder andere de gemeente, de dorpsraad in Stad aan ‘t Haringvliet, de energie coöperatie Deltawind, netbeheerder Stedin en woningcorporatie Woongoed GO. Door de aanvraag kan versneld begonnen worden met de uitrol van het plan; de productie in de waterstofmolen en het ontwikkelen van passende woningconcepten voor alle 550 woningen. Zo kan er worden geleerd hoe waterstof een rol kan spelen in de gebouwde omgeving en welke institutionele, technische, sociale en financiële vraagstukken daarvoor opgelost moeten worden.

De doelstelling is om uiterlijk in 2024 volledig te zijn overgeschakeld op groene waterstof. Daarnaast is het mogelijk om geleidelijk te gaan isoleren en de tijd te nemen goede concepten voor isolatie van de woningen te ontwikkelen. Zo kan er geleerd worden hoe ook oudere woningen, soms van voor 1900, verduurzaamd kunnen worden. Deze route betekent dat de transitie naar aardgasvrij snel gemaakt kan worden zonder dat grote initiële investeringen van pandeigenaren onmiddellijk nodig zijn en dat isolatiemaatregelen genomen kunnen worden op natuurlijke momenten zoals verhuizingen of grote renovaties. Wat voor invloed dit heeft, wat de rol van waterstof in de gebouwde omgeving zou kunnen gaan worden enen wat zo’n waterstofmolen precies is? Dat zal de komende tijd duidelijker worden.

Emmen

Voor de wijk Emmerhout in Emmen is de ambitie om in 2027 aardgasvrij en energieneutraal te zijn. Dit is geen gemakkelijke opgave, gezien de demografische en sociale situatie in de wijk. Het inkomensniveau ligt bijna 20% lager dan het Nederlandse gemiddelde, bijna 10% kent energiearmoede en WOZ-waardes zijn laag. Maar de bewoners zijn heel actief in de wijk, ook op duurzaamheidsgebied, en worden door de gemeente ondersteund in hun initiatieven.

De wijk bestaat voor een gelijk deel uit huur- en koopwoningen. Twee corporaties hebben bezit in de wijk, maar hebben in het verleden ook veel woningen uitgepond. Lefier, een Stroomversnelling deelnemer van het eerste uur, heeft al woningen in de wijk naar Nul-op-de-Meter gebracht en doet dat voor nog meer woningen in de komende jaren. Corporatie Domesta kiest een andere koers; zij heeft zichzelf de uitdaging opgelegd te verduurzamen tegen de laagst mogelijke kosten, zodat zij geen huurverhoging hoeft door te belasten. Domesta wil particulieren in omliggende woningen door middel van menukaarten de mogelijkheid bieden mee te gaan in haar aanpak. Ook Lefier wil zich inspannen om particuliere eigenaren in ‘haar blokjes’ mee te laten liften op de renovatie.

De gemeente Emmen en provincie Drenthe willen zich beide inzetten om een transitiefonds in te richten waarmee bewoners, die niet altijd in aanmerking komen voor reguliere financiering, toch mee kunnen in de transitie naar aardgasvrij, zodat mensen met de laagste inkomens niet de achterblijvers in de energietransitie worden.

Met de twee hele verschillende oplossingen voor gespikkeld bezit en het financieringsarrangement voor mensen met een kleine beurs, kan Emmerhout een voorbeeld zijn voor veel wijken in Nederland.

Woerden

Woerden wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Sinds 2015 werken de gemeente Woerden, Stedin en woningbouwcorporatie GroenWest samen in het Schilderskwartier om het westelijke deel van de wijk voor te bereiden voor een aardgasvrije toekomst. Het gaat om bijna 1000 woningen waar een oud gasnet ligt. De vervanging daarvan kan met dit project voorkomen worden. De in de wijk ontwikkelde ‘Woerdense Wijkaanpak’ wordt ingezet; een integrale wijkaanpak waarin bewoners een centrale positie innemen. De klankbordgroep van bewoners spreekt intensief mee in het project.

Uitgangspunt is dat het alternatief voor aardgas betaalbaar en uitvoerbaar is en moet bijdragen aan een prettige leefomgeving. All-electric lijkt de oplossing voor deze wijk. Vooruitlopend op wetgeving, wordt gewerkt aan democratische besluitvorming om deze keuze vast te leggen, mits er voldaan wordt aan een aantal randvoorwaarden. Een van deze is een passende financieringsconstructie, voor alle bewoners in de wijk.

Als een van de eerste wijken die in samenwerking met de corporatie en de netbeheerder wijkgericht ging verduurzamen, is er al veel geleerd in Woerden. De kostenramingen – berekend met het IF model van Stedin – zijn zeer gedetailleerd en leverden een schokgolf op bij BZK en andere gemeenten. De meest realistische inschatting is dat de onrendabele top voor alle woningen in de wijk 20 miljoen bedraagt. Door het geld slim in te zetten, kan het geld in fases worden aangevraagd. In de eerste fase wordt er 5 miljoen aangevraagd.

Corporatie GroenWest is een duurzame koploper in de regio (RWU) en test diverse all electric oplossingen in haar eigen bezit. Dit levert waardevolle kennis op voor concepten die ook voor particulieren goed toepasbaar zijn. Wellicht zelfs geassembleerd door de vaste co-makers van de corporatie…? We lopen echter op niks vooruit, want de intentie is om de transitie in de wijk volledig te laten sturen door de bewoners. Een eerste stap daarin is het vinden van een goede organisatievorm waarin alle bewoners zich vertegenwoordigd voelen en waarmee de wijk haar eigen transitie leidt; een Woerdense wijkorganisatie..?

Aanvragen afgerond

Afgelopen week zijn alle aanvragen ingediend bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Volg onze website (of Linkedin/Twitter) om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen. Wij zullen de komende weken uitgebreidere stukken plaatsen over de icoonprojecten in bovenstaande gemeenten.

Voor vragen met betrekking tot deze projecten, neem contact op met Saskia Tegnell (tegnell@squarewise.com) of Leonie van der Steen (vandersteen@squarewise.com).