De overgang naar ‘all electric’ wonen wordt nog vooral met de mond beleden

De klimaattafel gebouwde omgeving onder leiding van Diederik Samsom kwam deze zomer met een nuchter en afgewogen akkoord. Een mix van verschillende technieken is nodig om wijken van het gas te halen, de regie daarvoor moet komen te liggen bij de gemeenten en om dat betaalbaar te maken moet gas flink duurder worden en elektriciteit goedkoper.

Slechts vier all electric proeftuin wijken

In hoofdlijnen is vrijwel iedereen het er ook wel over eens waar welke techniek het meest gunstig is. In stedelijk gebied of op plekken met een geschikte warmtebron ligt een warmtenet voor de hand. Wijken gebouwd vanaf de jaren ‘70 waar geen geschikte warmtebron in de buurt te vinden is, kunnen het best ‘all electric’ gaan: verregaande isolatie in combinatie met een warmtepomp en zonnepanelen zorgt ervoor dat het gasnet overbodig wordt en de woningen klimaatneutraal. Door de oogharen is bij ongeveer de helft van de wijken in Nederland (3,5 miljoen huizen) deze route de beste oplossing. ‘All electric’ is nu nog relatief duur en kostendaling is dus nodig. Dat kan door opschaling, maar omdat het nog duur is, is de vraag nog beperkt. Een typisch kip/ei probleem bij het naar de markt brengen van innovatie, dat de overheid zou moeten helpen oplossen gezien de enorme klimaatopgave waar we voor staan.

De reactie van het kabinet op de doorrekening van het klimaatakkoord op hoofdlijnen stelde dan ook teleur. De voorgestelde verschuiving van de energiebelasting, die het Planbureau voor de Leefomgeving nog te beperkt vond, werd door het kabinet afgeschoten, juist omdat deze de Nederlandse burger op te hoge kosten zou jagen. Ook het geleidelijk afschaffen van de gas-aansluitplicht voor de bestaande bouw gaat dit kabinet te ver. Vervolgens ging het hele pakket weer over de schutting richting de klimaattafel van Samsom.

Vorige week maakte het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) bekend welke gemeenten zijn geselecteerd als Proeftuin Aardgasvrije Wijk. Positief is dat er maar liefst 120 miljoen euro is gehonoreerd aan 27 gelukkige gemeenten. Negatiever is het gegeven dat ‘all electric’ ook hier er bekaaid vanaf komt. Er zijn een heel aantal aanvragen voor all electric wijken ingediend, maar slechts vier wijken krijgen subsidie, tegenover negentien wijken die aangesloten zullen worden op een warmtenet. Frappant daarbij is dat het bij acht wijken gaat om subsidie voor (uitbreiding van) conventionele stadsverwarming met industriële restwarmte of warmte van afvalverbranders.

Gehonoreerde wijken subsidieregeling Proeftuinen Aardgasvrije Wijken naar gekozen techniek. Bij twee gehonoreerde wijken is de techniek nog onbekend.(Bron: Squarewise)

Focus op behalen korte termijn doelen

De keuze van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties valt waarschijnlijk het beste te verklaren vanuit de wens een hoge slagingskans te waarborgen en op te schalen. Het kabinetsdoel om in 2021 30.000 tot 50.000 woningen per jaar aardgasvrij te maken en 200.000 woningen per jaar vóór 2030, moet worden gehaald. Vergeleken met all electric oplossingen kunnen met collectieve warmtenetten op de korte termijn gemiddeld meer huizen van het gas af worden gehaald per geïnvesteerde euro. In de Amsterdamse Van der Pekbuurt worden met de toegekende subsidie maar liefst 2.600 huizen aardgasvrij gemaakt door aansluiting op het stadswarmtenet van NUON; dat is meer dan bij alle vier de gehonoreerde all electric wijken opgeteld.

Echter, over vijf jaar is het honderd jaar geleden dat het eerste warmtenet op industriële restwarmte werd aangelegd in Utrecht. De vraag rijst hoeveel innovatie de toegekende subsidie voor deze acht projecten nog gaat toevoegen aan het concept stedelijk warmtenet op industriële restwarmte. Als echter over vijf jaar het hierboven geschetste kip/ei probleem bij all electric woningen nog niet doorbroken is, is de opschaling tot 200.000 woningen per jaar voor 2030 kansloos.

Noodzaak innovatie en prijsdaling voor all electric

Innovatie en bijbehorende kostprijsdaling is juist hard nodig voor een geslaagde uitrol van de aardgasvrij-ambitie; je kunt nu eenmaal niet alle huizen van Nederland van subsidie voorzien, want de belasting die dat zou vergen, betalen we uiteraard ook met zijn allen. Vanuit de markt wordt hard getrokken aan innovatieve oplossingen om all electric woningen in de markt te zetten, maar dat is niet genoeg. Er moet volume gecreëerd worden in Nederlandse wijken.

Laten we dit jaar genieten van een substantiële groei in het aantal aardgasvrije woningen dankzij warmtenetten, maar in de criteria van de volgende ronde Proeftuinen Aardgasvrije Wijken de behoefte aan de meer complexe en risicovolle all electric wijken stevig laten doorklinken.

Geschreven door Willem Wiskerke en Leonie van der Steen