Hoe ondersteun je bewoners effectief en efficiënt bij het verduurzamen van hun woning? En welke rol moeten overheden daarin spelen? Met die vraag hield de DoeTank Publieke Ontzorging zich de afgelopen 3 jaar bezig. Nu is het programma bijna ten einde. Hoog tijd om Squarewiser en DoeTanker-van-het-eerste-uur Dieke Schutjens het hemd van het lijf te vragen.
Gemeenten hebben de regierol gekregen in de ondersteuning van woningeigenaren bij de verduurzaming van hun huis. Geen gemakkelijke opgave. De DoeTank heeft tussen 2021 en 2024 onderzocht hoe dat slimmer, effectiever en leuker kan. Samen met ambtenaren, energiecoaches en bewoners in de gemeenten Leusden, Emmen, Veldhoven en Weert.
Het resultaat: in de praktijk geteste werkwijzen en tools, die gemeenten en lokale partners helpen om een goede ondersteuningsstructuur voor woningverduurzaming te ontwikkelen. Door het verduurzamingsproces van bewoners als uitgangspunt te nemen. Zo kunnen bewoners met elke vraag, in elke fase van het verduurzamingsproces, ergens terecht.
Je vindt het allemaal op de website van de DoeTank – daar kun je direct aan de slag. Wil je meer leren over de inzichten van 3 jaar praktijkonderzoek? Meld je dan aan voor het DoeTank-eindevent op 24 september.
Dieke, de DoeTank heeft samen met gemeenten en bewoners onderzocht hoe verduurzamen slimmer, beter en leuker kan. Noem eens een belangrijke les voor gemeenten?
“Ga zo snel mogelijk met bewoners aan de slag. Uitvoeren en experimenteren zouden onderdeel van beleidsvorming moeten zijn. Nu zien we vaak dat ambtenaren (te) lang blijven hangen in de voorbereiding. Er worden wijkprofielen gemaakt en woningtypen in kaart gebracht. Daar is niets mis mee, maar zonder daadwerkelijk contact met bewoners is het lastig te achterhalen waar behoeften en pijnpunten zitten. Je kunt alles wel bedenken aan de tekentafel, maar in de praktijk gaan de dingen toch anders.
Wij pleiten ervoor om in de praktijk aan de slag te gaan, met een lerende houding. Ga de wijk in, praat met bewoners en kijk: waar willen bewoners aan de slag? Waar lopen ze vast? Begin dáár waar de energie zit, dat kan prima met een kleine groep bewoners. Dat betekent niet dat je als een kip zonder kop aan het werk gaat, maar dat je jezelf de ruimte geeft om erachter te komen wat er speelt. Alles wat je in de praktijk leert, vormt de input voor het langjarige beleid en grotere collectieve acties.”
Hoe ziet dat eruit, met een kleine groep bewoners aan de slag gaan?
“Je kunt starten met een inzichtsessie voor een groepje buren. Zoek een wijk met relatief veel gelijksoortige woningen. Dat hoeven er niet duizenden te zijn; het kunnen ook twee straten zijn. Fiets door de straat, bel aan of vraag bij een wijkvereniging hoe je bewoners kunt werven. Het lokale energieloket weet vaak ook welke bewoners al aan de slag willen. Heb je een groepje van 5 tot 10 buren, dan organiseer je een ‘safaridag’. Je brengt met deze bewoners één woning helemaal in kaart: hoe zit de warmtevraag in elkaar, waar lekt energie weg, hoe wordt verwarmd, hoe kun je stapsgewijs verduurzamen en wat is een logische volgorde voor maatregelen? Aan het einde krijgt iedereen een eindrapport, dat andere buren ook kunnen gebruiken.”
Hoe zit het dan met schaal?
“De buren die deelnamen aan de safaridag hebben een kluslijst gekregen en zijn zelf aan de slag gegaan met kleine klussen. Vaak helpen ze elkaar daarbij. De volgende stap kan een webinar zijn voor bewoners met hetzelfde woningtype. In de gemeenten die dit hebben gedaan, kwamen daar zo’n 100 mensen op af. Op basis van de inzichtsessie en vragen van bewoners bepaal je: welke collectieve inkoopactie is slim? In de DoeTank volgden we steeds de energie van bewoners en gingen we vraaggestuurd te werk. Van daaruit kun je opschalen en meer bewoners bereiken.”
Collectieve acties vraaggestuurd organiseren – kost zo’n proces niet veel tijd?
“We zien dat collectieve inkoopacties nu niet altijd aansluiten op de behoefte, het logische moment of de praktijk van bewoners. Het komt regelmatig voor dat bewoners niet kunnen deelnemen aan zo’n actie. Denk aan een actie voor vloerisolatie terwijl je een vloer op zand hebt, of een actie voor glas terwijl je een ingewikkelde schuifpui hebt.
Er zijn veel ‘moeilijke maatregelen’, waar de markt nog geen oplossing voor heeft. Het uitwerken van zo’n maatregel kost tijd en geld. Maar als je dat op gemeenteniveau doet, voor maatregelen waar veel bewoners tegenaan lopen, dan kun je dat slim en collectief doen. Dat is effectiever dan elke bewoner individueel een uurtje ondersteuning bieden.”
Heb je daar een voorbeeld van?
“In Leusden hebben we met bewoners een schetsontwerp gemaakt voor het verduurzamen van een bouwtechnisch ingewikkeld dak. Bewoners wilden aan de slag met onderhoud: daken lekten of moesten vervangen worden. Een logisch moment om te verduurzamen. Maar marktpartijen boden geen oplossing voor dit soort daken. Er liggen nu twee ontwerpen en een bouwtechnisch rapport. Dat helpt bewoners op twee manieren: marktpartijen begrijpen de precieze uitdagingen, snappen wat er moet gebeuren en kunnen bewoners helpen. En de welstandscommissie heeft meegekeken met de ontwerpen. Dat betekent minder gedoe bij een vergunningsaanvraag.
Hierdoor kunnen 277 mensen nu aan de slag met het verduurzamen hun dak. Zo’n ontwerpproces is prijzig en duurt relatief lang, want er is een onafhankelijk technisch expert en architect voor nodig. Maar als je dat deelt met 277 bewoners, kost het ongeveer 200 euro per persoon.
Bovendien maak je, door met een klein groepje te starten, andere bewoners enthousiast. Dat groepje mensen worden je ambassadeurs in de wijk. We weten uit ons onderzoek dat bewoners naar hun buren kijken: wat hebben die gedaan? Met de buurvrouw praten werkt soms beter dan een brief van de gemeente over isolatie, terwijl je daar nog helemaal niet over hebt nagedacht.”
Door klein te beginnen krijg je buurtbewoners in actie?
“Ja! In Veldhoven merkte de gemeente dat na inzichtsessies met bewoners, er 5 keer zoveel mensen op collectieve inkoopacties inschreven als voorheen. Dat is gigantisch veel. Maar het vraagt echt een andere manier van werken. Op onze website geven we praktische tips over hoe je dat in je gemeente aanpakt.”
Wat kun je doen als je meer over de DoeTank wilt weten? Of zelf aan de slag wilt?
“Naar de website gaan! Daar vind je praktische handvatten waarmee je stap voor stap kunt werken aan je lokale ondersteuningsstructuur. En ook tools, werkomschrijvingen en voorbeelden om bewoners te ondersteunen, zoals voor inzichtsessies of ontwerptrajecten. Of een kluslijst of offerteformat. De website is trouwens niet alleen voor gemeenteambtenaren, maar ook voor bewonersinitiatieven, energieloketten en -coaches interessant.
En meld je aan voor het DoeTank-eindevenement op 24 september. Dan sluiten we het programma feestelijk af. Met workshops over het verduurzamingsproces, moeilijke maatregelen, schaal maken en samenwerken met bewoners en marktpartijen. Iedereen die een lokale, regionale of landelijke rol speelt bij het ondersteunen van woningeigenaren is welkom. Deelname is gratis, maar wees er snel bij want er is maar beperkt plek.”
