De spelers op het aardgasveld

(ook gepubliceerd door Duurzaam Nieuws)

Je kunt de aardgasvrije transitie vergelijken met een voetbalspel. Iedereen moet van het Gronings aardg(r)asveld overstappen naar spelen op een ander, nog ongedefinieerd, veld. De spelers? Eigenlijk zijn wij dat allemaal, want bijna alle Nederlanders verwarmen hun woning en tapwater met aardgas of gebruiken het om te koken. Toch zijn er nog maar weinige bewoners actief betrokken bij het spel. Een paar zitten op de tribune en een enkeling op de reservebank, maar de meesten hebben hun toegangskaartje voor de transitie nog niet gekregen. Welke spelers zijn wél betrokken en welke discussies worden gevoerd? In dit artikel een overzicht.

De spelers die we nu vooral in de wedstrijd treffen, zijn gemeenten en woningcorporaties met hoge klimaatambities, netbeheerders en een handvol bouwers. Daarnaast lopen er ook nieuwe spelers het veld op, zoals bouwende start-ups en vernieuwende energiebedrijven. Een aantal van de spelers is al hard aan het rennen om zo snel mogelijk van het aardgas af te gaan, terwijl de meesten vooral tactiek bespreken en kijken wat de andere spelers doen.

De discussie op het veld gaat over het betrekken van bewoners (hoe zorg je ervoor de wedstrijd ook mét bewoners wordt gespeeld? Of dat iedereen op zijn minst een kaartje krijgt?) maar ook over financiering (hoeveel mag een kaartje kosten en wie betaalt het?), de strategie (spelen we aanvallend, of wachten we op een kans in de laatste minuten?) en rolverdeling (wie coacht, wie speelt en wie bepaalt de spelregels?).

Spelersoverzicht

Voordat we de discussiepunten onder de loep nemen een overzicht van de actieve spelers en hun belang:

Overheden

Ten eerste de vertegenwoordiging van de burgers, namelijk overheid en gemeenten. Na de afspraken in Parijs is klimaat meer een agendapunt geworden bij zowel de lokale als nationale overheid. Veel gemeenten kondigen hoge ambities aan om op korte termijn – 2040 (De Ronde Venen), 2030 (Haarlem) of zelfs in 2020 (Goeree-Overflakkee)  – helemaal klimaatneutraal te zijn. Dat betekent geen fossiele brandstoffen en dus geen aardgas meer. Een aantal gemeenten is nu druk bezig om deze ambitie om te zetten in actie. Aardgasvrij is steeds vaker onderdeel van het plan van aanpak. Met de natuurlijke rol om te faciliteren zorgt de gemeente er vooral voor dat het speelveld op orde is, het juiste gras er ligt (en dat het keurig gemaaid is) en dat de stoelen in het stadion klaar staan om bezet te worden.

Woningcorporaties

Dan de woningcorporaties, vaak de grootste vastgoedeigenaren van een gemeente en dus grote energieslurpers. Om energiekosten te verlagen, maar ook om aan de steeds hogere eisen van de overheid te voldoen, werken woningcorporaties aan het verlagen van het energieverbruik in hun woningen. De rol van de woningcorporaties hangt van hun eigen ambities af. Een enkele corporatie heeft ambities om topscoorder te worden, een aantal probeert vooral als cheerleader andere spelers aan te moedigen over te gaan tot actie. De meeste corporaties zitten in de kleedkamer tijd te rekken. Topscoorders binnen de woningcorporaties zijn bijvoorbeeld: Elkien, Lefier, Portaal en Woonwaard.

Netbeheerders

Om ons van aardgas te voorzien, ligt de Nederlandse bodem vol gasleidingen. De beheerders van de infrastructuur, de netbeheerders, spelen uiteraard een rol in de verandering naar een ander energiesysteem. Maar wat die rol is, is nog niet duidelijk. Officieel hebben netbeheerders nu de taak om, overal waar dat wordt gevraagd, een gasaansluiting te maken. Ze kiezen nu niet zelf waar dat wel of niet verstandig is. Dat zou moeten veranderen, want het maatschappelijke belang van een goede warmte-infrastructuur ligt ook in de toekomst bij de netbeheerder op het bordje. Ze hebben kennis van het spel, weten als geen ander hoe de grasmat in elkaar zit, maar zijn niet zelf aan de bal. De rol van (assistent-)coach zou hen goed liggen. Om in die rol tot hun recht te komen zouden wel oude spelregels (lees: gaswet) van de KNVB (lees: Den Haag) veranderd moeten worden.

Bouwpartijen en projectontwikkelaars

Andere belangrijke en vaak actieve spelers zijn bouwpartijen en projectontwikkelaars, immers zonder hen geen renovaties of aardgasvrije nieuwbouw. Ook in deze groep zijn er verschillende ambities op duurzaamheid. Waar sommige bouwers zoals Dura Vermeer, Bam en Renolution teams vormen met woningcorporaties en aan de lopende band energieneutrale woningen scoren, blijven andere bouwers liever in Groningen voetballen op het aardgasveld. Wijd het aan slechte communicatie, aan onvoldoende vertrouwen of aan verkeerd overheidsbeleid, maar er wordt nog steeds nieuwbouw gerealiseerd mét aardgas.

En de nieuwe spelers…

Gelukkig rennen er ook een paar rebellen het veld op. Deze nieuwe spelers zijn vaak start-ups en vernieuwende bedrijven (denk aan Factory Zero, VandeBron en Zonnepanelen Delen)  die vooruitkijkend de gevestigde orde uitdagen om te zorgen dat er vaart in de transitie komt. Gevestigde bedrijven, zoals traditionele energiebedrijven die nog volgens de oude spelregels spelen, realiseren daardoor dat zij zichzelf opnieuw uit moeten vinden om in het spel te mogen blijven.

Het spel

De spelers staan klaar en enkele teams hebben al een enkel oefenpotje achter de rug, maar hoe gaan we het echte spel spelen?

Daarin is een hoofdbreker hoe huiseigenaren in beweging gaan komen om mee te spelen. Technisch gezien kan al veel, maar uiteindelijk moet iedereen achter 7,6 miljoen voordeuren mee doen. We zijn zo gewend aan de CV-ketel dat de stap naar een elektrische installatie of verwarming met restwarmte groot blijkt. Daarvoor is bewustwording nodig en een betaalbaar, betrouwbaar alternatief. Het liefst een die de buurman al heeft uitgetest.

Sponsoring van het spel ook een grote uitdaging. Zonder geld (of in ieder geval geld om de bal te betalen) gaat de bal niet rollen. Maar ja, bij wie komt het geld vandaan? Veel bewoners zijn niet in staat om zelf te investeren. Pensioenfondsen zoeken naar duurzame investeringen, maar vragen een (te) hoog rendement. De overheid kan stimuleren, maar niet het gehele prijskaartje oppakken. De kosten moeten dus verdeeld worden; spelers zullen voor hun uitrusting moeten betalen en een deel van de kosten in de prijs van de kaartjes terug moeten komen.

Daarnaast blijken sommige regels van het spel in de weg te staan voor een goede uitkomst. Regels waardoor het bijna onmogelijk is om nieuwe gebouwen niet op aardgas aan te sluiten is daar een voorbeeld van. Een wijziging van deze spelregels is in juni door minister Kamp naar de Tweede Kamer gestuurd met een hopelijk snel vervolg. De opgave voor bestaande woningen blijkt namelijk al groot genoeg: als we in 2050 alle huishoudens van het aardgas af willen hebben, moeten we vanaf vandaag bijna 4500 bestaande huishoudens per week aanpakken…

Een goede tactiek met passend positiespel is belangrijk om de transitie zo optimaal mogelijk te doorlopen (het kan wel: gedurfd leiderschap is goud waard). Maar te lang broeden op een goede strategie kunnen we ons dus niet meer veroorloven.

Een transitiespel

De vergelijking met voetbal is leuk, maar voor de meeste mensen lijkt dit transitiespel nu waarschijnlijk meer op cricket. Niemand weet precies wat de regels zijn en waarom de spelers zo raar gooien… spelers en toeschouwers verliezen op dit moment nog snel de aandacht.

Maar een tijd van transitie is nou eenmaal een tijd van verandering. Daarbij hoort een zekere dosis verwarring, discussie en onzekerheid. Laten we gewoon beginnen met spelen. Tactieken en posities zullen met de tijd veranderen en verbeteren. Teams van bewoners zullen aansluiten en langzamerhand (misschien sneller dan we denken) zullen we dat oude aardg(r)asveld vergeten.

Dit stuk is geschreven door Saskia Tegnell

Meer lezen over onze aanpak voor aardgasvrij? Lees hier meer.

Andere publicaties van ons lezen? Kijk hier.