In gesprek met Dieke Schutjens, transitiemaker en activist bij Extinction Rebellion
Niets voor mij, dat activisme, dacht ze lange tijd. “Mensen met blauw haar die op straat liggen, daar hoor ik niet bij.” Totdat Dieke een keer een actie van Extinction Rebellion in Den Haag van dichtbij zag. “Dat bleken hele normale, leuke mensen te zijn. Oók die mensen met dat blauwe haar.” Toen collega Vincent bij Squarewise kwam werken, die zich openlijk uitsprak over zijn activisme, groeide haar interesse voor de beweging. Ze besloot een bijeenkomst van Extinction Rebellion bij te wonen. “Het heeft een tijdje geduurd voordat ik daarheen ging, ik durfde steeds niet.” Maar daarna deed ze dan toch mee aan haar eerste actie: een wegblokkade in Den Haag.
Hoe was die eerste actie?
“Heel spannend. Zeker in het begin, toen de stoplichten op rood gingen en we de weg opliepen. Zodra het kruispunt geblokkeerd was, was het eigenlijk best saai, dat bedenk je van tevoren ook niet. Maar als een blokkade eenmaal staat, is het vooral veel wachten. Soms is het koud, op een gegeven moment moet je plassen, en dat kan dan niet. Maar actievoeren is tegelijk ook mooi, de onderlinge verbinding die je met andere rebellen voelt is groot. Ik ben toen niet gearresteerd, gelukkig. Ik had de dag erna een werkoverleg op het ministerie dat ik niet kon missen.”
Inmiddels ben je twee jaar actief bij Extinction Rebellion. Waarom ben je klimaatactivist?
“Ik vind het niet meer dan logisch dat ik activist ben. Ik heb een achtergrond in Klimaatwetenschap in Wageningen. Ik heb uren college gehad over veranderende oceaanstromen en hittestress, ik weet wat er gebeurt als we de grens van 1,5 graad opwarming overschrijden. En ik weet ook dat wetenschappers benadrukken dat het huidige klimaatbeleid ontoereikend is om binnen die 1,5 graad te blijven. Om de aarde leefbaar te houden voor mensen moet het roer echt om. Bij Squarewise zet ik me, samen met heel veel andere professionals, met hart en ziel in voor de energietransitie. Maar er zijn veel aspecten waar ik als transitiemaker of burger geen invloed op heb. De miljarden subsidies die elk jaar naar de fossiele industrie gaan zijn daar een voorbeeld van. Met Extinction Rebellion kan ik aandacht vragen voor het belang van ‘doen wat nodig is’ om de aarde leefbaar te houden.”
Wat brengt het jou?
“Het besef van de gevolgen van de klimaatcrisis kan verlammend werken. In de zomer, als er weer nieuwe hitterecords worden verbroken, maak ik me extra veel zorgen. Actievoeren is voor mij de beste remedie daartegen, op die manier kan ik mijn angst, verdriet en woede over de klimaatcrisis omzetten in iets constructiefs. Dat we daarbij de wet overtreden – altijd op een vreedzame, geweldloze manier – is niet omdat we dat leuk vinden. Het is een bewuste strategie: we genereren zo meer aandacht voor het onderwerp dan wanneer we alleen maar binnen de lijntjes zouden kleuren. Als 40.000 mensen meelopen in een klimaatmars of een petitie tekenen, komt dat vaak niet in het nieuws. De geschiedenis laat zien dat burgerlijke ongehoorzaamheid effect heeft, acties die de orde verstoren hebben er mede toe geleid dat vrouwen mogen stemmen en we gescheiden fietspaden hebben. Daarnaast het is fijn om die grote gevoelens over de klimaatcrisis te kunnen delen met gelijkgestemden van wie je weet dat ze die gevoelens óók hebben.”
En wat brengt het je in je werk als transitiemaker?
“Een breder perspectief op transities. Transities zijn aan de ene kant een proces van opbouwen: nieuwe initiatieven van de grond krijgen, samenwerkingen smeden. Dat is waar we ons bij Squarewise vooral op richten. Maar de transitiewetenschap vertelt ons dat we het daarmee niet redden. We moeten ook afbreken: stoppen met datgene dat de transitie niet verder helpt, disfunctionele aspecten van ons systeem uitfaseren – zoals die fossiele subsidies.”
Het afbouwen van oude systemen en praktijken die duurzame transities tegenhouden, gebeurt dat nu te weinig?
“Ja. Als professionals voelen we ons heel comfortabel bij het opbouwen. Dat wordt gezien als iets constructiefs: je doet iets goeds, je maakt iets nieuws. ‘Met alleen maar roepen waar je tegen bent, help je de transitie niet vooruit’, hoor ik vaak genoeg. Ik denk dan: als je het belang van afbreken niet erkent, erken je de volledige X-curve, de transitiecurve, niet. Het afbreken van bestaande systemen is lastig. Het is spannend, kost energie, roept weerstand op. Ik zou graag zien dat we daar meer over in gesprek gaan. Waar moeten we mee stoppen, welke vormen kan dat afbreken hebben, hoe kunnen wij daar als professionals aan bijdragen? Afbreken betekent echt niet alleen dat je de snelweg moet blokkeren. Je kunt je ook op andere manieren uitspreken, het systeem bevragen, misstanden aankaarten – al is burgerlijke ongehoorzaamheid een effectieve strategie. Maar afbreken is bijvoorbeeld ook: werken aan adequate wet- en regelgeving, zoals voorschrijven dat je vanaf 2026 geen nieuwe cv-ketel meer mag kopen. Door het opbouwen bij Squarewise en het afbreken bij Extinction Rebellion te combineren, kan ik mijn invloed vergroten.”
De combinatie van je werk bij Squarewise en je activisme, wringt dat nooit?
“Ja en nee. Mijn werk als transitiemaker is niet hetzelfde als mijn activisme, het zijn twee verschillende rollen. Ze mogen daarom van elkaar verschillen. Maar ik vraag me wel vaak af hoe en waar ik het meest van toegevoegde waarde ben. Waar moet ik mijn tijd aan besteden als de komende vijf jaar cruciaal zijn om te zorgen dat de aarde leefbaar blijft? Gelukkig kan ik deze twijfels delen met collega’s. Als team vragen we ons de laatste tijd ook regelmatig af wat de urgentie van de klimaatcrisis voor de rol van Squarewise betekent. Welke invloed kunnen we uitoefenen op het systeem? Hoe kunnen we effectiever zijn? De tijd dringt.
Om ons heen leven deze vragen ook. Dat zie je bijvoorbeeld aan de beweging onder ambtenaren die dienstbaarder willen zijn aan duurzame transities en zoeken naar manieren om zich uit te spreken. Ambtenaren en adviesbureaus benaderen me regelmatig om daarover ideeën uit te wisselen. En ik word gevraagd om lezingen en gastcolleges te geven over burgerlijke ongehoorzaamheid en mijn eigen ervaringen als adviseur en activist. Dat stemt hoopvol.”
Je spreekt je steeds vaker uit als activist. Hoe reageren collega’s en opdrachtgevers daarop?
“Bij Squarewise voeren we er al een paar jaar gesprekken over: mag je je als transitiemaker uitspreken over je activisme? Raken we daarmee opdrachtgevers kwijt? Je ziet dat het beeld van Extinction Rebellion in de samenleving aan het kantelen is. Er is meer aandacht en begrip voor wat de beweging inhoudt en wat onze beweegredenen zijn. Dat is bij Squarewise niet anders. Collega’s doen actietrainingen, komen naar supportdemo’s. In voorstelrondjes stel ik me steeds vaker voor als transitiemaker en activist – niet overal natuurlijk, soms is dat niet passend of voegt het niets toe. Er zijn ook collega’s die zich minder aangetrokken voelen tot activisme en hier voorzichtig mee willen zijn. Voor al die perspectieven is bij ons ruimte.
Opdrachtgevers hebben nog nooit negatief gereageerd op mijn activisme. Sterker nog: met een aantal van hen ontstonden eerlijke, diepgaande gesprekken. Wat we met onze opdrachtgevers gemeen hebben, is dat we intrinsiek gemotiveerd om oplossingen te zoeken voor de klimaatcrisis. Van een aantal van hen weet ik dat ze zelf ook op de A12 staan. Heel goed vind ik dat; het moet normaler worden om je als professional uit te spreken. Gelukkig gebeurt dat steeds meer, kijk maar naar beroepsgroepen die zich aansluiten bij Extinction Rebellion, zoals XR Zorgprofessionals, Scientist Rebellion of XR Ambtenaren.
Aandacht vragen om te doen wat nodig is om de klimaatcrisis het hoofd te bieden, je verantwoordelijkheid nemen voor de mensen om je heen en de burgers voor wie je werkt, is niet radicaal, ook niet als je burgerlijke ongehoorzaamheid inzet. Het is een uiting van je betrokkenheid als professional. Ik hoop dat meer bezorgde ambtenaren en adviseurs zich op deze manier gaan uitspreken, júíst vanuit hun professie.”
