Willen we de energietransitie in woonwijken echt overlaten aan grote, commerciële partijen? Wij nodigen de overheid uit om een andere route in te slaan. Naar een eerlijk energiesysteem dat wél werkt. Voor iedereen.
Vandaag sluit de openbare aanbesteding van de provincie Utrecht voor het grootschalig verduurzamen van woningen in 11 gemeenten, onder de naam ‘Meerjarige collectieve ontzorging’. Kijkend naar de voorwaarden is de kans groot dat er geen lokale partij als winnaar uit de bus rolt, maar dat het geld deels als private winst verdwijnt, en er minder waarde voor de buurt geleverd wordt.
We schreven er een opiniestuk over in de Volkskrant, samen met Derk Loorbach van DRIFT, Floor de Ruiter van Flying Elephants, Pim de Ridder van De EnergieVrijstaat, Josee van Linschoten van WijkEnergieWerkt en Musetta Blaauw van Robin Doet.
Mooie kans, oude reflex
Want het kan anders. Beter. Eerlijker. Daarom presenteren wij – Squarewise, WijkEnergieWerkt, Flying Elephants, De EnergieVrijstaat en Robin Doet – een alternatief voorstel. Een aanpak, die niet binnen de voorwaarden van deze aanbesteding past. Maar die we tóch uitwerken, omdat we geloven dat we ons maatschappelijke geld beter kunnen besteden.
De energietransitie is namelijk een kans om te werken aan een inclusieve samenleving. Het kan een (deel van de) oplossing bieden voor de problemen die in wijken spelen. Je kunt er geld mee verdienen voor álle burgers – en niet alleen voor de rijksten, of de aandeelhouders. Je kunt er gemeenschapszin in de wijken mee vergroten. Je kunt mensen zeggenschap en eigenaarschap geven over hun leefomgeving.
Wij stellen voor om die kans met beide handen aan te pakken, in plaats van te vervallen in een oude reflex: de overtuiging dat de markt een maatschappelijk probleem efficiënter kan oplossen.
De provincie Utrecht is nu van plan om een bedrag tot 1,3 miljoen bij te dragen als ‘procesgeld’, een aanvullende vergoeding, en biedt exclusiviteit: de opdracht wordt aan één marktpartij gegund. Volgens het aanbestedingsdocument kan die partij rekenen op een geschatte investering van 45 miljoen euro van de overheid en van inwoners voor de verduurzaming van woningen.
Stel dat een winstmarge van 10 procent wordt behaald op deze omzet, dan vloeit er 4,5 miljoen euro naar aandeelhouders.
Hoe het óók kan – ons voorstel:
De provincie heeft het over 10.000 woningen. We investeren ca. 85 miljoen euro om 35 gigawattuur (GWh) aan duurzame elektriciteit en 400.000 gigajoule (GJ) aan warmte op te wekken voor die woningen (in huidige staat). Als we de benodigde diensten en kapitaallasten daar vanaf trekken, dan gaan wij ervan uit dat er 5 miljoen euro per jaar overblijft voor de maatschappij.
Met dat geld zetten we een wijkenergiebedrijf aan het werk om de verduurzaming van die woningen aan te pakken. Dan zijn er bovendien mensen aan het werk in eigen gemeenschap die een boterham verdienen aan het uitvoeren van die werkzaamheden. Dit geld blijft dus in de samenleving, en vloeit niet weg naar aandeelhouders. Als de verduurzaming van die 10.000 woningen gerealiseerd is, dan kunnen we meer woningen aansluiten op diezelfde warmtebron. Zo zetten we een vliegwiel aan om deze aanpak op te schalen.
We nodigen de overheid uit
Wij nodigen overheden uit om randvoorwaarden te scheppen om dit type aanpakken mogelijk te maken. Met een duurzaam energiesysteem in beheer van de gemeenschap, en sociale ondernemingen die de verduurzamingsmaatregelen uitvoeren en mensen lokaal en goed aan het werk helpen.
Want de maatschappelijke en politieke weerstand voor de energietransitie groeit: de kosten, de opgelegde verplichtingen en de technocratische oplossingen ondermijnen het draagvlak. Denk aan de hoge kosten van warmtenetten, de commerciële zonnevelden of windmolens in de buurt.
Het doorduwen van verduurzaming via commerciële partijen geeft alleen maar meer weerstand bij inwoners, en vooral bij een groep mensen die vaak al weinig kansen krijgt. En dat terwijl gebleken is dat participatie het grootste struikelblok is bij de verduurzaming van woningen.
Bovendien hebben we gezien dat de markt de moeilijkste situaties links laat liggen. Mensen die zonnepanelen hebben, komen er nu achter dat hun dak van buitenaf geïsoleerd moet worden. Ze vragen offertes aan, maar worden niet geholpen omdat er te veel maatwerk nodig is. Die mensen blijven met hoge maandlasten en complex achterstallig onderhoud zitten. En de overheid kan ze niet helpen, want al hun geld is uitgegeven aan de ondersteuning door marktpartijen.
We kunnen heel hard blijven doorrennen op diezelfde route. Maar we kunnen ook een nieuw pad inslaan en de transitie van onderop omarmen. Voor en met burgers. Wij gaan voor dat laatste.
