Gemeenteraad Schiedam stemt in met Nieuwe Energie voor Groenoord

Woensdag 15 december heeft de gemeenteraad van Schiedam positief besloten over het aardgasvrij maken van de eerste wijk in die stad! De wijk Groenoord zal door deze beslissing aangesloten worden op een door Eneco nieuw aan te leggen warmtenet gevoed met restwarmte uit de Rotterdamse haven.

Squarewise is sinds eind 2017 betrokken geweest als procesbegeleider. In september dit jaar is onze rol beëindigd en dit is wel een gedroomd resultaat! En wat een reis was het; we hebben hoogte- en dieptepunten meegemaakt. We blikken terug op de meest memorabele momenten.

Complexe maatschappelijke vraag?

Toen we gevraagd werden een rol te spelen in dit project, waren we zeker niet meteen enthousiast. Een warmtenet, zeker een die met relatief hoge temperatuur gevoed wordt, paste niet in ons beeld van een duurzame oplossing. Volhardendheid van de toenmalige gemeentelijke projectleider, Bert Vos, deed ons anders beslissen. “Als jullie op zoek zijn naar een complex projecten met veel maatschappelijke impact, dan is dit het,” zei hij. En hij heeft gelijk gekregen!

In de jaren daarna hebben we ontdekt welke rol de gemeente kan en wil spelen in dit soort trajecten. We maakten daarbij dankbaar gebruik gemaakt van deze handreiking van het Bureau Warmte-Koude van PZH, maar uiteraard staan daarin niet alle antwoorden. We hebben gaandeweg antwoorden moeten vinden op vragen als: ‘wil je een koploper zijn als gemeente, of wil je de onvermijdelijke risico’s liever niet lopen’ en ‘hoe zorg je dat je in een tripartite contract tussen gemeente, woningcorporatie en warmteleverancier, je niet vooruitloopt op democratische besluitvorming?’

Daarnaast bleek in deze casus de woningcorporatie Woonplus haar huiswerk uitmuntend gedaan te hebben. Zij hadden berekend dat als zij in 2050 tegen acceptabele kosten hun woningen CO2-neutraal wilden hebben, een warmtenet het enige haalbare alternatief was. Woonplus nam daarmee op onderdelen een trekkende rol in het project. Een van de hoogtepunten was het selecteren van een marktpartij voor de uitvoering van haar woningen, op voorwaarde dat deze – voor eigen rekening en risico – ook een betaalbaar aanbod aan particuliere eigenaren zou doen. En bovendien moest zorgen voor additionele waarde in de wijk, zoals werkgelegenheid, verhoogd comfort, of scholingsmogelijkheden. Het consortium Wijkompleet is voor de zomer geselecteerd als winnaar. 

In deze wijk waren Jeffrey Davidsz en Huseyin Kalyoncu vanuit Woonplus en de gemeente onmisbaar in het leggen van contacten met bewoners. Als gevolg van die goede band straalde bewoner Rob bij elke rondleiding in ‘zijn’ wijk. Bewoners Marcel en Walter stonden tijdens de eerste jurybijeenkomst voor de selectie van de uitvoerder tegenover elkaar, maar maakten aan het einde van het traject elkaars zinnen af en toevallige voorbijgangers bleken tijdens het Groenoord festival eigenlijk allemaal wel ‘iets met energie te hebben’. Het vasthouden en uitbouwen van die contacten en gesprekken blijft de grootste uitdaging. Er staan in deze wijk 5000 woningen en gebouwen; de mensen in die gebouwen moeten allemaal in staat gesteld worden een goede keuze te maken.

Duurzaamheid: contra-intuïtieve keuzes

Een van de grootste hordes bleek het uitleggen van de duurzaamheid van de voorkeursoplossing. De gekozen route was aansluiten op een hoogtemperatuur warmtenet, zonder de woning te isoleren. Dat is tegen het zere been van velen, inclusief dat van ons in eerste instantie. Eline Busser van Woonplus en Mariette Bilius van de Provincie Zuid-Holland kunnen als geen ander uitleggen waarom de gekozen route – op deze locatie, voor deze woningen – toch de meest duurzame keuze is. De provincie heeft een enorm overschot aan warmte en een groot tekort aan ruimte voor de opwek van elektriciteit. Overal waar warmte nuttig ingezet kan worden, helpt dat de energietransitie in deze situatie. Het overschot is zo groot, dat er geen zorgen zijn voor continuïteit en er is geen hoogwaardige hulpenergie nodig.

Daarnaast is het project uitgegaan van de ‘trias pragmatica’; de energie die bespaard wordt met isoleren, staat gelijk aan energie die nu als afval geloosd wordt. Op deze locatie is besparing minder nuttig dan elders. De portemonnee en het comfort van de bewoners kunnen alsnog redenen zijn om te kiezen voor isolatie, maar voor eigenaren wegen de kosten voor de investering niet op tegen de energiebesparing. Voor huurders zou de huurverhoging de energiebesparing overstijgen. Comfort wordt nu verhoogd door een grotere radiator aan te bieden en bij planmatige renovaties worden isolerende maatregelen meegenomen. Contra-intuïtief, maar op deze plek de juiste afweging. Het heeft ons geleerd dat dogma’s in de energietransitie zorgen voor onnodige frictie, vertraging en soms zelfs verkeerde beslissingen. Keuzes vallen van locatie tot locatie anders uit.

Proeftuin 28

Het was één van de meest aangehaalde argumenten tijdens de gemeenteraad is een die ons veel heeft achtervolgd in dit project: “Als het programma aardgasvrije wijken van het Ministerie van Binnenlandse zaken geen vertrouwen heeft in dit project, waarom wij dan wel?” Zowel in de eerste ronde ‘PAW’ in 2018, als in de tweede ronde dit jaar, hebben we op papier gezet dat Schiedam alles in huis had om een proeftuin te worden. Helaas werd tweemaal anders bepaald. Het projectteam had gelukkig genoeg veerkracht; na de eerste afwijzing zijn we doorgegaan onder het motto ‘Proeftuin 28’; de proeftuin die het zonder subsidie gaat rooien. Gelukkig bleek dat niet nodig; de Kansen voor West subsidie werd wél toegewezen aan het project en gaf de noodzakelijke steun in de rug.  Later kon ook de SAH ingezet worden voor het project. Daarmee kwam woonlastenneutraliteit, het woord dat ons tijdens dit project allemaal scherp hield, alsnog binnen handbereik.

Gelukkig hebben partijen in de gemeenteraad inmiddels helder voor ogen dat de juiste vraag is: wat is het alternatief? Er is geen beter alternatief voor het aardgasvrij maken van deze wijk, terwijl de woningen comfortabeler en even betaalbaar blijven, dan aansluiting op het warmtenet. Dat hebben we met dit project in de afgelopen jaren van theoretische berekening naar de praktijk gebracht. En eigenlijk begint het nu pas echt! We hopen dat de betrokken gemeenteambtenaren, bewoners, medewerkers van Stedin, Woonplus en Eneco ongelofelijk veel aandacht en luisterend vermogen in blijven brengen de komende jaren. En dan kan het niet anders of dit project zal Nieuwe Energie brengen naar de bewoners in de wijk!