Indammen en vergaand controleren bij coronacrisis is geen duurzame oplossing

Het kabinet lanceerde het idee om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan door twee verschillende apps in te zetten. Eén app brengt in kaart met wie een besmet persoon in contact is geweest. De andere moet de symptomen van de coronapatiënt monitoren. Dit soort apps worden in Zuid-Korea en Singapore al gebruikt. Verschillende Europese landen gaan deze toepassingen testen.

Met deze aanpak is duidelijk dat overheden de crisis te lijf willen gaan met indammen en vergaand controleren. De vraag is – nog afgezien van allerlei privacyaspecten die naar nu blijkt lastig opgelost kunnen worden – hoe effectief en duurzaam dat op de langere termijn is. Zoals de Israëlische schrijver Yuval Noah Harari in zijn inmiddels beroemde bijdrage in de Financial Times van 20 maart schreef, staat de wereld voor één van de grootste crisissen in de moderne tijd. Hij pleit ervoor om nu niet alleen keuzes te maken voor de korte termijn, maar ook te kijken naar de effecten op lange termijn. Hij wijst er terecht op dat tijdelijke maatregelen, zoals het vergaand controleren van mensen met een app, de neiging hebben om na verloop van tijd minder tijdelijk te zijn.

Stappen nemen

Uiteraard zijn er allerlei maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat ons zorgstelsel patiënten kan blijven opnemen en tenminste van basiszorg kan voorzien. Maar deze crisis dwingt ons ook om structurele stappen te zetten als het gaat om hoe we samenleven en onze economie vormgeven. De discussie in de media gaat vooral over hoe we dergelijke apps wel of juist niet moeten inzetten. Maar wat nu als het uitgangspunt is, dat we zulke apps eigenlijk gewoon niet willen? Dat we niet willen vergaand controleren? Nu niet of op zijn minst over een jaar niet meer. Is het in dat geval niet veel beter om ook heel andere stappen te zetten? Wat mij betreft wel. Op drie gebieden die nauw op elkaar ingrijpen: onze voedingsketen, onze leefomgeving en onze inrichting van de samenleving.

Bio-industrie of duurzame productie?

Denk om te beginnen aan onze voedingsketen. Op veel plekken in de wereld – en zeker in Nederland – is intensieve dierhouderij de norm geworden. Dat brengt volgens deskundigen duidelijke risico’s met zich mee. Als we niets doen aan deze manier van voedselproductie is het wachten op de volgende pandemie. Er is veel te winnen door de hele voedselketen ingrijpend te transformeren. Dat kan met bijvoorbeeld voedselbossen, het oprichten van Herenboeren-coöperaties en het stimuleren van een plantaardige levensstijl.

Destructief of weerbaar?

In het verlengde hiervan ligt het duurzaam omgaan met grondstoffen om onze leefomgeving weer te verschonen en meer ruimte te creëren voor natuur. Onze weerbaarheid moet omhoog. Dat doen we niet door de natuur (inclusief bacteriën en virussen) in te dammen, maar door er mee samen te werken. Net zo min als we eindeloos dijken kunnen bouwen om de stijgende zeespiegel tegen te houden. Daar is veel meer voor nodig. Biomimicry – de kunst van het imiteren van de beste biologische ideeën in de natuur ten behoeve van de mens – en de Living Building Challenge – een internationaal certificeringsprogramma voor duurzaam bouwen – geven daarvoor concreet handvatten.

Angst of solidariteit?

Daarnaast is het nu bij uitstek het moment om te praten over zaken als basisinkomen en verbinding. Zoals de Amerikaanse denker en essayist Charles Eisenstein aangeeft, biedt de huidige crisis een mogelijkheid om de samenleving te resetten. Hij wijst op overheden – zelfs in het ultrakapitalistiche Amerika – die ruimhartig de portemonnee trekken en vele miljarden aan burgers schenken om terugval in inkomen te compenseren en de economie aan de gang te houden. De vraag is volgens hem welke keuzes we nu maken. Gaan we voor angst of voor solidariteit? Voor zelfbehoud of gemeenschapszin?

Deze drie sterk in elkaar grijpende aandachtsgebieden zijn alleen te realiseren door te kiezen voor samenwerking, kennisdeling en wereldwijde solidariteit. Die bieden de enige juiste route om de huidige situatie het hoofd te bieden én nieuwe vergelijkbare crisissen te voorkomen. Op dit moment hebben politiek en overheid alle tijd en aandacht nodig om de acute problemen van dit moment aan te pakken. De suggestie van het invoeren van een app voor iedereen past daarin. Maar laten we bij deze en andere plannen ook nadrukkelijk kijken naar de toekomst. Indammen en controleren helpt op de korte termijn en is nu nodig. Maar het is niet genoeg en ook simpelweg niet houdbaar. Juist nu is het tijd om grote systeemveranderingen door te voeren.

Lang leve het Klimaatakkoord (op hoofdlijnen)!

Een vaccin tegen het ongelijkheidsvirus