Kaasboer, tuinder, klimaatcoach: ook naast hun werk bij Squarewise zitten onze transitiemakers niet stil. Wat doen ze precies? En hoe verhouden hun activiteiten zich tot hun werkzaamheden bij Squarewise? Dit keer aan het woord: Jeanet van der Woude, die zich als transitiemaker inzet voor een toekomstbestendige landbouw. Ze laat zich daarbij inspireren door de lokale gemeenschappen in de Himalaya, waarmee ze voor haar stichting samenwerkt.
Midden jaren ’90 deed Jeanet van der Woude, destijds student Culturele Antropologie, veldwerk in het noorden van India. Daar zag ze hoe lokale bewoners zich verzetten tegen de bouw van een waterkrachtcentrale. Het was een uitgemaakte zaak: bewoners en natuur zouden het afleggen tegen commerciële belangen. Een vruchtbare vallei en honderden dorpen zouden onder water komen te staan.
De protesten werden kleiner, maar hielden aan. “Heeft het nog zin?” vroeg ze aan een van de activisten, die al weken in hongerstaking zat bij die megadam. Die was vastberaden: hij wilde niet dat de generaties na hem dachten dat er geen protest was, dat ze dit zomaar lieten gebeuren. Daarom ging hij door met het protest. Het gesprek maakte indruk: zelfs als het resultaat niet direct zichtbaar is, heeft het zin om in actie te komen. Om terug te geven aan de plek waar ze zoveel leerde, richtte ze jaren later met vrienden een stichting op: Himalaya ReSources.
Wat doet Himalaya Resources precies?
“Het concept is simpel: wij halen in Nederland geld op van vrienden, kennissen en fondsen. Dat sluizen we direct door naar lokale projecten in het Himalayagebied in India en Nepal. Onze lokale partners bepalen wat daar mee gebeurt, en in welk tempo. De projecten gaan over basale dingen: dat wat je nodig hebt om te overleven. Schoon drinkwater, voldoende water voor de landbouw, het vee en huishoudelijk werk, loofbomen die grondwater vasthouden en erosie tegengaan. Dat begint met investeren in de onderlinge solidariteit tussen vrouwen in een dorp. Met hen valt of staat een project – veel mannen zijn weggetrokken naar de stad om werk te zoeken. Is de sociale basis sterk, dan gaan de vervolgstappen ook goed.”
En de gebieden waar Himalaya Resources actief is, zijn de plekken waar je als student verbleef?
“Ja. De lokale partners met wie we in India werken, zijn de mensen die ik nog ken van toen. Zij waren betrokken bij de lokale bewegingen tegen commerciële houtkap en grote dammen, en gingen te werk volgens de ideeën van Mahatma Gandhi. Ik was bijzonder geïnspireerd door het gedachtegoed van Gandhi en onderzocht hoe lokale milieubewegingen zijn ideeën in de praktijk brachten. Ik kreeg er boodschappen mee die mij hebben gevormd.”
Wat heb je er geleerd?
“Hoe afhankelijk de mens is van de natuur. Ik zag hoe houtkap en de bouw van grote dammen daar direct effect hebben op het dagelijkse leven van mensen en dieren. Het verlies van bomen leidt tot minder veevoer, brandstof, grondwater, en de verschuiving van land door erosie. Als waterbronnen verdwijnen, moeten vrouwen kilometers verder lopen om water te halen. We zijn als mens allemáál afhankelijk van de natuur, maar in Nederland voel je dat niet zo duidelijk. Daar wel. Daar werd ik me heel bewust van.
Dat contact is ook op een ander vlak heel diep. Bomen worden beschouwd als familie en die bescherm je als zodanig. De geweldloze actievorm dat vrouwen om bomen gingen staan en tegen houthakkers zeiden: ‘kap mij eerst, voordat je deze boom kapt’, was heel effectief en een inspiratiebron voor milieubewegingen wereldwijd.”
Wat sprak je aan in Gandhi’s ideeën?
“Zijn manier van geweldloos actievoeren. Maar ook zijn ideeën over leven in harmonie met de natuur, met andere mensen, met dieren. Over het belang van de gemeenschap. En over weinig materiele bezittingen hebben, niet méér nemen van de natuur dan je nodig hebt en zoveel mogelijk teruggeven. Eenvoudig leven. De mensen uit het Gandhiaanse netwerk waar ik deel van uitmaakte, leefden volgens dit gedachtengoed. Ze hechtten veel waarde aan fysiek werk. Aan ‘bread labour’, om met Gandhi te spreken: werken om in je eigen dagelijkse levensbehoeften te voorzien.”
De ervaringen die Jeanet in India opdeed, kleurden haar (werkende) leven. Terugkerend thema: opkomen voor mensen, klimaat en natuur die de dupe zijn van een systeem waarin economische belangen en winst voorop staan. Haar blik was lange tijd op het buitenland gericht, onder meer voor Milieudefensie en Amnesty International.
En nu zet je je als transitiemaker in voor de hervorming van de landbouw.
“Ik ben zelf op een boerderij geboren, ik heb een enorme affiniteit met het boerenleven. Dat zit ‘m in het buiten werken, zorgen voor de grond, dieren en voedsel als basisbehoefte van de mens. Ik had altijd een internationale bril, maar ben me steeds meer op Nederland gaan richten. Hoe kunnen we hier de landbouw toekomstbestendig maken en onze internationale voetafdruk verkleinen? Met die vragen houd ik me nu bezig.”
Spelen de ideeën van Gandhi nog altijd een rol in je werk?
“Absoluut. Voor mij gaat het over: je plaats kennen als mens. Over het besef dat we niet boven de natuur staan, maar er onderdeel van zijn. De inzichten die ik daar destijds over opdeed, komen sterk overeen met de waarden van Squarewise; egovrij en ecovriendelijk. Hier draait het niet om eigen gewin, maar om maatschappelijke impact. Squarewise voelde voor mij als thuiskomen.”
Hoe pas je dat gedachtegoed toe in de projecten die je doet?
“Door na te denken over hoe je kunt teruggeven wat je neemt. Zoals bij onze biobased-bouwprojecten: daarin telen boeren gewassen, die vervolgens worden verwerkt en ingezet als bouwmateriaal voor woningen. Wordt zo’n huis uiteindelijk weer afgebroken, dan kan het natuurlijke materiaal terug naar de grond, als voedingsstof. In andere projecten werken we aan meer regionaal voedsel en veevoer. En in ons weidevogelproject in Friesland nemen boeren maatregelen om ruimte te bieden aan weidevogels. Daarbij bepalen de vogels wat er gebeurt in een gebied. De mens past zich aan. Fantastisch, toch?
Ik houd me ook bezig met de vraag hoe we anders kunnen omgaan met eigendom van grond. In India zag ik dat de bossen die in handen waren van de dorpsgemeenschap, er het beste bij stonden. Hier is grond vaak privé-eigendom, handelswaar om geld mee te verdienen. Daarmee doen we de bodem en de samenleving ernstig tekort. Hoe zorgen we voor meer gemeenschapslandbouw, waar boeren en burgers samen verantwoordelijk zijn voor bodem, voedselproductie én elkaar?”
En wat kan Squarewise leren van die gemeenschappen?
“Onze lokale partners en de vrouwen met wie we werken, maken gebruik van theater en zang om over te brengen hoe het ervoor staat met de natuur. Dat komt binnen. En het motiveert mensen om in actie te komen. Eén van de Friese boeren die meedoet met ons weidevogelproject vertelde me dat het onderwerp voor hem pas ging leven tijdens een theatervoorstelling in het Fries. Toen de acteur in het stuk de stilte van een landschap zonder vogels voelbaar maakte, raakte hem dat. Ik zou het mooi vinden als we bij Squarewise vaker de kracht van verbeelding en kunst inzetten.
Eerder in dit gesprek vertelde ik over ‘bread labour’: waarde hechten aan fysiek, praktisch werk. Om transities te versnellen, is het belangrijk om meer nadruk te gaan leggen op het dóen. Niet te veel praten, maar echt praktisch aan de slag. Mooi als we dat meer kunnen aanjagen vanuit Squarewise, met praktijkgerichte mensen.”
Denk je nog wel eens terug aan het gesprek met de activist die zich tegen die dam verzette?
“Zeker. Het inzicht dat hij mij toen gaf, dat het geen optie is je ergens bij neer te leggen, inspireerde mij om aan veranderingen te werken. Zo’n inzicht op jonge leeftijd is bepalend voor de rest van je leven. Dat gun ik de volgende generatie ook. Bij Squarewise geven we veel jonge mensen een plek, vanuit die gedachte. Want je weet nooit op welke termijn iets verandert. Maar het heeft altijd zin om in actie te komen als je tot het inzicht komt: dit is niet acceptabel, dit moet anders.”
Wil jij in gesprek met Jeanet? Ze wisselt graag van gedachten met je over India, de landbouwtransitie, Squarewise en meer. Neem contact via: vanderwoude@squarewise.com. Meer informatie over Himalaya Resources vind je op de website en de laatste nieuwsbrief.
