Hoe navigeer je als gemeente door de complexe opgaven die zich op buurtniveau manifesteren? De energietransitie, sociaaleconomische vraagstukken, klimaatadaptatie, mobiliteit en stedelijke ontwikkeling; al deze transities beslaan verschillende (beleids)domeinen, waardoor het voor gemeenten ingewikkeld kan zijn om ze in samenhang op te pakken. Sinds eind 2021 verkennen we samen met het Transform consortium* in de gemeenten Delft, Schiedam en Vlaardingen de kansen om opgaven op buurtniveau te verbinden. Het resultaat: zes inzichten die helpen om brede buurtontwikkeling te laten slagen.
Dit verkorte artikel gaat in op die zes inzichten een biedt gemeenten aanbevelingen om hiermee aan de slag te gaan. Download hier de volledige notitie: Inzichten Transform in de provincie Zuid-Holland. Of neem voor meer informatie contact op met Yael Aartsma, via aartsma@squarewise.com.
Inzicht 1: Integrale benadering = invechten
Er is nog geen proven concept voor energietransitietrajecten. Integraliteit wordt daarom vaak als een onnodige complexiteit en als extra kostenpost gezien. Maar waardecreatie voor de buurt hoort centraal te staan en een integrale benadering draagt daaraan bij. Dat vereist wel ‘invechten’ in de dagelijkse praktijk. Denk aan een slimmere verdeling van de capaciteit en een betere vindbaarheid van informatie over welke afdeling aan welke opgaven werkt.
Inzicht 2: De kost gaat voor de baat uit
Een integrale benadering van buurtontwikkeling vraagt de nodige capaciteit. Niet iedere gemeente heeft deze capaciteit beschikbaar. Wanneer je naar de impact op de langere termijn kijkt is deze extra inzet echter een voorinvestering. Investeer in capaciteit, zodat bijvoorbeeld kennisopbouw en expertise binnen de eigen organisatie blijft. Dat is nodig om de vaak langjarige transitietrajecten niet te doen vertragen of stilvallen. Daarnaast geldt dat later repareren meestal duurder dan aan het begin goed dimensioneren.
Inzicht 3: Bezint eer ge begint
Voor de start van de buurtaanpak moet duidelijk zijn dat gezamenlijk optrekken ook daadwerkelijk gewenst en beoogd wordt. Dit geldt voor de gemeente én voor de betrokken partners. Als de gemeente niet duidelijk kenbaar maakt dat zij achter de aanpak staat, is de kans klein dat een andere partij dit wél doet. De keuze om echt samen aan de slag te gaan is echter niet vrijblijvend, je creëert hiermee ook verwachtingen bij bewoners. Dus committeer wederzijds aan integrale buurtontwikkeling en geef bewoners en andere betrokkenen ruiƒmte om invulling aan de eigen toekomst te geven.
Inzicht 4: Behapbaar maken van koppelopgaven
Tijdens het Transform-traject zijn 20 koppelbare opgaven geïdentificeerd die raken aan de verschillende transities,thema’s en stakeholders. In de gemeente Schiedam is een verdeling ontwikkeld waarbij de koppelopgaven inhoudelijk verdeeld worden in drie hoofdgroepen: Woningen & Gebouwen, Wijkinfrastructuur en Sociaaleconomische ontwikkeling. Deze thematische driedeling komt niet alleen behapbarheid ten goede, maar biedt ook een aanvullend voordeel: elk hoofdgroep heeft een duidelijke adresseerbare groep stakeholders die aanzet kan zijn om de kansen te benutten en te realiseren. Alle thema’s kunnen bijdragen aan andere vormen van waardecreatie.
Inzicht 5: Weinig meten = weinig weten
Gemeenten hebben zeer beperkt zicht op de kosten en effecten van activiteiten en opgaven in de buurten. Het gebrek aan gevalideerde data verhindert om na te gaan bij welke bestuurslaag de kosten liggen en waar de baten vallen. Dat wil zeggen dat het nagenoeg onmogelijk is om een casus voor de koppeling van opgaven met cijfers te onderbouwen. Dit terwijl de roep om bewijskracht van het rendement van koppelbare opgaven alsmaar luider wordt, zowel binnen als buiten de gemeentelijke organisatie. Zet in op een meer kwalitatieve onderbouwing (Delfi-achtig of op de wijze van de Consumentenbond met ++ tot — scores) gekoppeld aan een sterk narratief over de ambitie in de buurt.
Inzicht 6: Organiseer het als proces en als lerende organisatie
Ook zonder naar koppelbare opgaven te streven, is de energietransitie een integrale opgave. Het raakt namelijk aan bijvoorbeeld economie, gezondheid, armoede en ruimtelijke ordening. Dat vereist een doorbraak van de silo’s binnen de gemeente. Dwars door de organisatie heen werken, dat vraagt om structuur- én cultuurverandering. Beschouw een opgavegerichte aanpak niet als een structuurwijziging die doorgevoerd moet worden maar als een proces waarin verkennen en leren centraal staat. De inzet van pilots (onder andere in de vorm van proefbuurten) is sterk ondersteunend aan dit verken- en leerproces.
Deze inzichten bieden een verdieping op de eerste fases van (integrale) buurtgerichte aanpak. Is daarmee het ontwikkelen en leren ten einde? Nee, zeker niet. Het eerste stukje van de puzzel is gelegd. Een integrale benadering van waardecreatie voor én door de buurt is wenselijk én haalbaar. De sleutel tot het succes van deze werkwijze ligt in de samenwerking tussen de gemeente en de bewoners. Daarnaast is veel meer sprake van een gezamenlijk proces dan een project. Succes is gebaat bij het stap voor stap samen exploreren en gestaag resultaten boeken
* In opdracht van de provincie Zuid-Holland gingen wij sinds december 2021 met New Economy en Van Vieren (als Transform consortium) aan de slag met de gemeenten Delft, Schiedam en Vlaardingen.
