Waarom bedrijven alleen niet de oplossing zijn voor de transitie naar duurzaamheid

Steeds meer duurzame bedrijven

Op dit moment zijn er steeds meer bedrijven die grote stappen zetten op het gebied van duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid. Van ‘greenwashing’ is steeds minder sprake, koplopers[1] streven naar positieve impact, netwerkorganisaties[2] die zich tot doel hebben gesteld transities te versnellen worden steeds groter en Social Enterprises groeien hard: “De werkgelegenheid bij sociale ondernemingen in Nederland is tussen 2013 en 2015 met 36% gestegen en de omzet groeide met 24%. Percentages die significant hoger ligger dan bij reguliere MKB bedrijven” (Social Enterprise NL).

Message from business

Marga Hoek, directeur van de Groene Zaak, roemt de aanwezigheid van het bedrijfsleven bij de klimaattop in Parijs, tijdens hun jaarcongres dit jaar: “Daar werd voor het eerst breed door overheden én vooral ook bedrijfsleven erkend dat zij gezamenlijk staan voor […] het stoppen van de klimaatverandering en het inrichten van een wereldeconomie die fundamenteel duurzaam is”. Parijs zou niet alleen ‘a message to business’ zijn, maar zelfs een ‘message from business’. Dat het bedrijfsleven nu echt beseft dat er actie ondernomen moet worden, is natuurlijk fantastisch.

Geld is macht

Tegelijkertijd werd ik door de Correspondent geconfronteerd met de keerzijde van de macht van bedrijven. In Big Boys Gone Bananas!* zie je hoe giga bedrijf Dole er alles aan doet om de misstanden van de boeren in de doofpot te stoppen. Beangstigend is dat geld het met gemak lijkt te winnen van nieuwsgierigheid. De journalistiek neemt klakkeloos de woorden over van de voedselgigant. In hoeverre is het daarom wenselijk dat bedrijven alleen het voortouw nemen naar een duurzame wereld?

Streven naar besparende maatregelen

Een aantal maanden geleden nam ik deel aan de Impactday van NRClive. De CSO van IKEA, Steve Howard, vertelde trots hoe het bedrijf streeft naar positieve impact. Het bedrijf is hard op weg naar een duurzame toekomst (zo verkopen ze alleen nog maar LED voor alle verlichting), maar uiteindelijk blijft het uitgangspunt: “een ruim assortiment van goed ontworpen, functionele woninginrichtingsproducten aanbieden tegen zo laag mogelijke prijzen, zodat zo veel mogelijk mensen ze kunnen betalen” (IKEA). Uiteindelijk blijft IKEA streven naar meer consumptie wereldwijd. Moeten we niet, net als in de bouw- en energiesector, juist streven naar besparende maatregelen, i.p.v. alleen duurzame maatregelen?

Een ander voorbeeld hiervan is Friesland Campina. Ook zij hebben duurzaamheid hoog op de agenda staan. Het melken van koeien zal echter altijd de kernactiviteit blijven. Het bedrijf is trots dat het de markt in China aan het veroveren is, maar is het vergroten van de vraag naar melkproducten wel wenselijk, ook al houd je zoveel mogelijk rekening met het milieu? De vlees- en zuivelindustrie zijn immers een van de grootste vervuilers wereldwijd (Cowspiracy).

Wat mag je – nog meer – eisen van sociale ondernemingen?

Mag je ook kritische kanttekeningen zetten bij sociale ondernemingen? Met minder geld proberen ze de bestaande orde met innovatieve ideeën uit te dagen. Tony Chocolonely heeft bewustwording gecreëerd voor het nog altijd bestaande slavernijprobleem in de cacao-industrie. Maar hoe zit het in de suikerindustrie? Slavernij schijnt daar ook een groot probleem te zijn. En doen ze iets om de kloof tussen producerende en verwerkende landen te dichten? Kortom, mag je ook van sociale ondernemingen eisen dat ze op meer vlakken actie ondernemen? Op wat voor termijn zouden ze dat moeten doen?

Actievere overheid graag!

Ik pleit voor een actievere overheid die meer verantwoordelijkheid neemt. Eén die een oogje in het zeil houdt, die richting geeft, die blijft uitdagen en aangeeft wat de lange termijn doelen zijn. Die handelt vanuit milieu, gezondheid en vooral het bruto binnenlands geluk. Herman Lelieveldt (politicoloog verbonden aan University College Roosevelt in Middelburg) pleit voor een minister van Voedsel die niet meer stuurt op alleen productiviteit en economisch rendement, maar vooral stuurt op een beter milieu en betere gezondheid. Wim Derksen (analyse beleidsatelier energieneutrale gebouwde omgeving[3]) schrijft dat het tijd is voor een andere governance, waarin het beleid niet zozeer in het teken moet staan van verleiden, maar meer van duwen. Treuzelaars moeten een schop onder hun kont krijgen: eisen moeten langzamerhand aangescherpt worden en er moet op een andere manier belasting geheven worden.

De grootste vervuilers als eerste verduurzamen

Naast een actievere overheid stel ik ook aanvullend recht en een extra planbureau voor: aanvullend recht (inclusief de focus van het OM) dat ook vanuit dier, rivier (zoals de Whanganui in Nieuw-Zeeland), bodem of kind in Afrika als rechtspersoon handelt en beoordeelt of een bedrijf een negatieve impact heeft. En, tenslotte, een Planbureau voor Radicale Duurzame Innovatie: een onafhankelijke denktank die ongevraagd grote vervuilers doorlicht en probeert tot alternatieve winstgevende businesscases te komen. Als dat lukt dan moet het bedrijf wettelijk verplicht overstappen naar de duurzame variant.

Laten we het enthousiasme en de positieve energie van koplopers gebruiken, hen ondersteunen en daar waar mogelijk aanvullen. Laten we zorgen dat hun boodschap overwaait naar de meer traditionele bedrijven. En laat ook de overheid daarbij een sturende taak op zich nemen met het benodigde effectieve instrumentarium om een duurzame wereld te verwezenlijken.

Dit stuk is geschreven door Marlies Franssens.

[1] Koplopers zijn bedrijven die het voortouw nemen naar een duurzame wereld en die streven naar positieve impact. Unilever, Friesland Campina, Philips zijn bv. bedrijven die hier toe behoren. http://www.urgenda.nl/initiatieven/koplopers/

[2] Transitienetwerken zijn netwerken van (vooral) bedrijven (koplopers) die werken aan een of meerdere doelen: bv. Circle Economy, B Corp, Natural Captains, de Watercoalitie, Biobased Economy.

[3] De prioriteiten van de politiek moeten anders. Artikel staat niet meer online: Energieneutrale Gebouwde Omgeving van Wim Derksen (http://www.WimDerksen.com)

Steeds meer mensen lijken zich ervan bewust dat er op grote schaal actie ondernomen moet worden. Maar waarom komt deze actie zo langzaam op gang? Procratinerend laten we het gebeuren..