Wat ‘Vogels kun je niet melken’ ons leert over de landbouwtransitie: 6 reflecties uit ons nagesprek

Welk systeem hebben we met elkaar gecreëerd in de landbouw? En hoe komen we daar weer uit? Op 5 juli nodigde Squarewise verschillende spelers in de landbouwtransitie uit op Boerderij de Eemlandhoeve om daarover in gesprek te gaan. Samen keken we naar de documentaire Vogels kun je niet melken. Na afloop was er een nagesprek. Zes waardevolle reflecties uit dat gesprek!

Welk moment uit de film is je het meest bijgebleven? Met die vraag opende transitiemaker Johannes Regelink na afloop van de documentaire het gesprek. Vogels kun je niet melken gaat, in een notendop, om Bote de Boer, een Friese melkveehouder die voor de grutto wil zorgen. Dat botst met het handhaven van voldoende opbrengsten en het voortbestaan van het bedrijf. Deze spanning heeft grote impact op het gezin. In het bijzonder op zijn zonen en hun toekomstvisies: de één begint een melkveebedrijf in Portugal, de ander kan zijn vaders bedrijf alleen overnemen als de grond wordt verkocht.

De antwoorden die volgden op Johannes’ vraag waren het begin van een open en persoonlijk groepsgesprek. “Het moment dat Bote tijdens het maaien uitstapt, het dode kuiken ziet en met dat kuiken in zijn handen in het veld staat; de ontgoocheling op zijn gezicht”, zei iemand. Een ander: “Hoe weinig zijn zoon, Jan Jochum, met de natuur en vogels heeft.” Weer iemand: “Het moment aan de keukentafel met de provincie. Zoveel mooie plannen voor de natuur, maar geen duidelijkheid over wanneer er geld loskomt.” En: “De onzekerheid die het hele gezin, het hele familiesysteem, raakt.”’

Leren gebeurt dáár waar werelden elkaar ontmoeten

Daar waar mensen uit verschillende werelden elkaar ontmoeten, en de positie van een ander – in dit geval: de boer – innemen, vindt reflectie plaats. En daarmee: ruimte om van en met elkaar te leren. Boundary crossing, heet dat in de wereld van leren en ontwikkelen. Dát was het doel van deze middag. Daar zijn we wat ons betreft in geslaagd. Het werd een onderzoekend, verkennend gesprek over het systeem waar we met elkaar inzitten, en wat er nodig is voor verandering. Met verschillende spelers, die allemaal een rol hebben in de landbouwtransitie: van boer tot beleidsmaker, van financier tot natuurbeschermer, van voedselverwerker tot transitiemaker. Waaronder ook Alex Datema (directeur Food & Agri bij de Rabobank) en Marieke Mossink (Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied).

Deze reflecties willen we je niet onthouden:

1) “Mensen hebben vaak het gevoel: de overheid is tegen de boeren. Dat doet pijn, we willen de grond helemaal niet inpikken. Maar als het niet uit kan, kan het niet uit.”

2) “Het schrijnende is: als we niets veranderen met zijn allen, kunnen we over 20 jaar precies dezelfde film maken. Het verkopen van grond, zoals in de film gebeurt, is een noodgreep om de zoon mee het bedrijf in te krijgen. Maar dat het nodig is, klopt voor geen meter. Er moet structureel iets aan de inkomstenkant van dit soort boerderijen veranderen, anders los je niets op en heb je over 20 jaar hetzelfde probleem.”

3) “De grondprijs is het grote struikelblok voor nieuwe boeren, die het anders willen doen. Of voor boeren die willen extensiveren. Als de prijs blijft zoals die nu is, kunnen we niets. Een oplossing is om de grond van ons allemaal – commons – te maken. Onze economie is ten slotte een afspraak die we met elkaar gemaakt hebben, we kunnen zelf de regels veranderen. De overheid zou per regio grondprijzen vast kunnen zetten op een maximum, of grondbanken effectief kunnen inzetten voor de transitie.”

4) “Om nieuwe boeren in de benen te helpen en de landbouwtransitie te stimuleren, hebben ook burgers een belangrijke rol te spelen. Wat wij nodig hebben als boer, is een goede prijs voor ons product. En burgers die ons betalen om het goede te doen.”

5) “De winst van commerciële partijen, zoals Friesland Campina en de Rabobank, zou moeten worden ingezet voor een verandering van het systeem.”

6) “Het is goed om te kijken hoe spelers als Friesland Campina en de Rabobank gezamenlijk een regio of een collectief van boeren verder kunnen helpen. En daarbij niet alleen sturen op klimaat; soms moet biodiversiteit leidend zijn voor een betere melkprijs. We hebben creativiteit nodig, in plaats van ‘zo doen we dat nu eenmaal’. Het uitwerken van een regionale voedselstrategie is ook één van de aanbevelingen die we doen in de gebiedsofferte voor weidevogels.”

Van de praktijk naar de systeemwereld en weer terug

De documentaire maakt pijnlijk duidelijk hoezeer de systeemwereld de leefwereld beïnvloedt. En het nagesprek liet zien hoe belangrijk kennisuitwisseling en verbinding tussen die twee werelden is om de overgang naar een duurzame, inclusieve samenleving te versnellen. Een transitievraagstuk waarin wij bij Squarewise dagelijks onze tanden zetten. Met onze projecten, maar ook met bijeenkomsten als deze.